Статистика ВК сообщества "ВСЕ ВЫПЛАТЫ УХОД ПОСОБИЕ ПЕНСИЯ ТЫВА БОЛУК"

Анай-хаактар частып турда
-Эмин эрттир ыглава, ажырбас үе эмнээр, ажы-тɵлүң бода- дээр-дир улузум. Сен дээрге бир Маадыр кижиниң кадайы-дыр сен- дээрлер ышкажыл. Мээң ɵɵм ээзи Сылдыс, ɵскелер дег Украинада болуп турар дайынчы чорук дээш, тɵрээн Ада-чурттун камгалап чорааш, маадырлыы-биле чок болган деп коргунчуг медээ, мээң ол хун диригге-ле чүрээмни уштуп апарган ышкаш болду. Эрткен чылын ынак эжим-биле кудавыс дүжүрер деп турган бис. Аңаа белеткенип, аажок турган болгай бис. Болур хүнүнден бээр айтыргаш, харын-даа чалалгаларывыс тарадыпкан үевисте, катап база хамчыктыг КОВИД аарыы нептереп пандемия ɵɵскуп келген, дээш шупту найыр-дой черлерин дуглапкан турда, бака девидеп чалалгалар бүрүзүнүң ээлеринче дедир доглап, буруузунуп болбас, дараазында билдинмес уеже чылган- деп, дамчыткан бис. Кижи доюн чылзырга багай деп, улуг улус ынча дээр турган болгай, ында ужур-ла бар. Тоовайын чажыт-даа кылдыр эрттирип алырывыс кай, кудамда кедер ак келин кыстың хевин белеткеп алгаш, турган кижи мен. Сылдыс база куда хевин белеткеп алгаш турган. Ам ол чараш ак платьемни кедер салым менден хая кɵрнү берген.
Анай-хаактар частып турда, хоорайның эрик кыдыынга агаарлап чорааш ынчан Сылдыс-биле таныжып алганымны, дуун чаа-ла ышкаш сактып тур мен.
Бɵгүнде Ада-чурттун камгалап чорааш амы-тынындан чарылган маадырның эжи боор мен- деп, кажан-даа бодаваан-даа, дүжевээн-даа мен. Кижи бүрүзү ышкаш аас-кежиктиг чуртталганы кым күзевес боор. Эжим-биле ийелээн хɵй катап сагыштаалап, мынчалдыр чурттаар бис, ону кылып алыр бис, дээш чүнү-даа бодап чорбаан дээрил бисти. Ынчалза-даа ол бодалдарыввыс хоозун апарды. Хүннүң иштинде манап, ɵрү тейлеп турган эжимни мынчап баарын билген болзумза, чоргуспас ийик мен. Ол коргунчуг медээ келбес болзун деп идегеп турумда-ла кара ɵлүм таварып чедип келди. Ам мен ɵскуссүрээн, эжин чидирген дуруяа дег, ажыг-шүжүүм-биле ачавыстың салгакчызы чангыс борбак оглум-биле арттып калдым. Эжимниң чок болган үезинде чүрээм чым-сырт дээш хɵлзеп, сагыжым саарзыкталып читкиг апарган мен. Ол-ла ояар эжимден медээ манап, уйгу-чыдыным чидирипкен, коргуп турумда ол кара медээ чедип кээрге, куйга-бажым адыңайнып, мунгаравас бодум, мунгарап, хɵлүе берген мен. Сɵɵлүнде билип кээримге, мээң дүвүреп эгелээн уемде эжимниң, адынын-бажы хоя берген болган. Ынакшылдың кужүн ынчан билдим. Интернетти ажыдарындан коргар турдум. Ол чок болган деп мунгаранчыг медээлерниң аразынга эжим ады үнүп кээрге, бүзүревейн алгырыпкан мен.
Ынак эжимниң, кезээ мɵнгеде чайнап чыраан Сылдызымның сɵɵгүн эккелгенде, арнын ажып кɵрүпкеш, ынчан бүзүреп, шупту ыы-сыывыс үзүлбейн ыглажып турувуста 4 харлыг оглум Далай тургаш:
-Ачам, чедип келгени ол бе авай? Дыка сактып турдум, мен. Ол хааржак иштинде удуп чыдар кижи бе авай, ам кажан оттуп кээр?-дээрге:
-Ачаң черле одунмас кылдыр удуй бергени ол-дур, оглум- дээримге:
-Ачай, ачай мени дыңнап тур сен бе, оттуп кел че, мени куспактап алгаш ам бир бɵɵлде че, ачай?-дээш ыглаарга, хамык улус кээргээш, дам-на ыглажып турдулар.
Кунчуум кадай шуут кээргенчиг, ыглап-ыглап моорап кээп дүжүп-ле турган. Бээм ашак шуут ыыт чок, хɵлуе берген кылаштап турган. Ол дүне улус эвээжеп, сыыгай бергенде чүгле боттарывыстың чингине улузувус арткан. Ынак эжим Сылдыс-биле четтинчип алгаш кылаштап, хɵɵрежип чораан үелеривисти сактып бодаан тудум, меңээ дыка аарышкылыг бооп турган. Ол дүне кудавыста кедер дээш кедип чадааным, кудам хевин кедип алгаш, эжим чанынга кылаштап кээп, чанынга оруп алгаш, дыка үр ыглап келдим. Хамык улус мени тенек аарый берген деп, бодады ыйнаан. Ынчалза—даа ынак эжим-биле четтинип алгаш кылаштаваан-даа болзумза, ынак эжимге сɵɵлгү катап болбаан кудамның хевин, кедип алгаш чанынга ора хондум. Хамык улустуң шүжүлээн ыызы кулактарда кээп турган.
Кунчуум кадай шуут кээргенчиг:
-Кээргенчиг оглумну, кадайыңны кɵр даан оглум, чаражын. Мээң оглум ɵлбээн, кезээ мɵнгеде дириг маадыр-дыр. Аа халак, хилиң дег, кара баштыг, чараш оглумну, иези меңээ чүү деп хилинчегил? Чүү деп салымыл бо, ада-иезин тɵлү орнукшудар ужурлуг, ам мен оглумну орнукшудар, чүү деп салымыл бо, сээң орнунга мени ɵлү бээрим кай оглум? Чурттун камгалашкан маадыр оглум, чассыг оглум. Алган кадайың, чангыс оглуң ыы-сыызын тɵп, хай-кырып турлар. Дириг чоруткан оглумнуң хааржаа келир деп, кым бодаан ɵршээ! Бо халалыг дайын деп чүве дүрген тɵнзе, тайбың чуртталга ээлезин бо чуртту! Θпейлеп чорааш ɵстүрүп каан чассыгбайым, ам мээң чуртталгам хоозурааны ол. Караам чажы халас барбазын, оглумнуң бажын чиген чувелерге орну болзун, гитаралап уярадыр ырлап турар оглум кайыл?- деп, килеңеннеп ыглап турган кажыыдалдын аарышкызынга.
Анай-хаактар частып турда таныжып алгаш ынакшааным маадырым, чайнап чыраан Сылдызым, ам мени катап-ла анай-хаактар частып турар үеде кезээ мɵнгеде каапкаш, ырай берди. Чангыс-ла оон меңээ белээ кылдыр арттып калган чувези, чассыг оглум Далай. Бичии болгаш хүннүн чыгыы ачам келир бе?- деп, айтырыындан харыылаар сɵс тыппас-тыр мен. Тоожуларда номчуп чордум, ынакшылдан ɵɵрүүр, ыглаар дугайында. Эжимни чок болган деп медээни дыңнапкаш, кɵнгүс бузуревейн турдум. Кажан сɵɵгүн эккелгенде, арнын кɵрупкеш сɵɵлгү идегелим ɵшкен. Мен канчап билир, ɵске кижи-биле салчапкан болзун деп, бодум шаамче идегеп турдум. Кааш-ла хонуктуң дургузунда кажыыдалдан, мунгаралдан кара чажымда аралаштыр ак хыраалар дүжүптү.
Чуртталгада амыр чуве каяа турар, эжин чидирери дег коргунчуг чүүл бар бе? Аныяк чаш назынымда дулгуяк бооп арттып калдым. Мен ышкаш эштерин, оглун чидирген улустарны, аваларны дыка эки билип тур мен.
Таакпылажып келген улус бүрүзү, туттун дунмам, үе эмнээр дээр-дирлер. Туттунмайын канчаар, ынчалза-даа хомуданчыг, харааданчыг-дыр.
Бистиң амыр-тайбың чуртталгавыс дээш, дайынга маадырлыы-биле тулушкаш, чок болган оолдарывыска кезээ мɵнгеде алдар! Силерден дилээм болза, бар чуртталгаңар үнелеп чоруңар. Кевин-херек чок черге маргышпаңар, арагалаваңар, хүндүлуг аныяк чонум! Ак-кɵк Тывам оолдары онча-менди чанып келзиннер, бажыңнарга ɵɵрүшкү долзун, ыы-сыы турбазын! Кааш борбак арткан санныг тыва чон-дур бис, эмин эрттир эки турачылап чорбайын кɵрүңерем, бистен ɵске ынак эштериңер ыглашпазын, аваларның кээргенчиг ыызы дыңналбазын! Маадыр, коргуш чок, эрес-дидим, иелериниң түрлүг оолдары боданыр-ла болзун, ɵршээ! Узун чаштыг кижи паш долгандыр бодаар-дээр, эр кижи делегейни дээскиндир бодаар дээр болгай. Мээн кыс кижиниң бодалы-биле аныяк оолдарывыс хоравазын дээрим ол.
Багай оглум Далай, кɵнгус бичии хирезинде:
-Мен ам, ыглавас мен, авай. Ачам мени, эр кижи ыглаң болбас дээн, сен база ыглава че, авай дээш,оглум караам-чажын чотпушаан, мен ам ɵзүп келгеш ачам ышкаш маадыр боор мен-авай дээн, дээш аныяк ава карааның чажын чотпушаан, сɵɵлгу катап чугаалашканымда:
- Мана чедип кээр мен, сеңээ дыка ынак мен эжим- дээн.
Манап турдум, чедип келди ынак эжим, сɵзүн ээлээн. Ынчалза-даа удуп чыдар кылдыр чедип келди, уткуп алдым.
Анай-хаактар таптыг-ла, частып турда дужуп келгеш, бир чыл соонда ынакшылдан чаяаттынган оолдуг болган бис. Кааш-ла борбак чылдың соонда, анай-хаактар катап база частып чорда мынчаар чарлыр салымныг болдувус деп, аныяк ава хай-кырып, хамык чонум тайбың чорзун!- деп шала мунгак, багай эжимниң узун хонуу чоошкулап келди, ам бир соңгу назыны эки болзун-дээш судур аштырып, ном номчудуп келдим деп, хүрээде оочурда орар улуска хɵɵреп орда- лама башкы дараазында кижи кириңер, дээш кыйгырыптарга-улуг тынгаш башкыже кире берген.
Арткан улус, кээргенчиин аныяктарның салымын-ɵршээ, ɵршээ деп хүлүрежип чыдып кааннар.
Автору: Саргылана Саая, майның 22, 2022 чылы.