Бәхил бул, йыраусы, тарихсы, ижадсы!
Бөгөн үтә үкенесле хәбәр алдыҡ: арҙаҡлы милләттәшебеҙ, иҫ киткес рухлы, белемле Учалы уҙаманы Спартак Ильясов вафат...
Уның ижади-ижтимағи эштәренең әһәмиәтен бер нисә һөйләм менән генә баһалап бөтөрлөк түгел. Ә бынан бер нисә йыл элек билдәле яҡташы тураһында Рәүеф Шиһиев бына ошо юлдарҙы яҙған:
“Спартак Ильясовты Учалы яҡтарында ғына түгел, республикабыҙҙа ла яҡшы беләләр. “Йыраусы, халҡының тарихын мөкиббән бирелеп өйрәнеүсе эҙәрмән-шәхес”, тиҙәр уның хаҡында. Спартак Мөжәүир улының аһәңле моңо, башҡорт халыҡ йырҙарын үҙенсә генә башҡарыу маһирлығы ла хайран итә. Йөрәк төпкөлөнән урғылып сыҡҡан ҡеүәтле тауышы халҡыбыҙҙың үткәненә, ҡанлы-шанлы тарих тамырҙарына илтә, арҙаҡлы шәхестәребеҙҙе данлай.
Спартак Ильясов 1941 йылда Учалы районының Иҫтамғол ауылында уҡы¬тыусы ғаиләһендә донъяға килгән. Ата-әсәһе – барын-табын ырыуының аҫаба баш¬ҡорттары, Ҡорама ауылыныҡылар. Атаһы Мөжәүир Ильясов – һуғыш һәм хеҙмәт ветераны, бихисап кешеләргә ғилем һәм милли рух биреп ҡалдырған абруйлы педагог. Әсәһе Хәтимә Ҡорам¬шина-Ильясова ла данлы хеҙмәт юлын үткән, “кулак” ҡыҙы булараҡ, золомдоң әсе-сөсөһөн күп татыған. Әйткәндәй, Хәтимә өләсәй – БАССР Үҙәк башҡарма комитетының тәүге рәйестәренең береһе Хафиз Ҡушаевтың һеңлеһе.
Ата-әсәһе Спартактың күңелендә халҡыбыҙҙың тарихына, ауыҙ-тел ижадына һөйөү, бай рухи мираҫ ҡалдырып донъя ҡуя.
Спартак Х класты тамамлағас, хеҙмәт юлын яңы ойошторолған “Поляковка” совхозында йылҡы көтөүсеһе булып башлай. Унан һуң комсомолдың Учалы район комитеты инструкторы вази¬фаһына эшкә саҡырыла. Өс йыл Совет Армияһы сафында хеҙмәт итеп ҡайтҡас, ҡабат комсомол эшенә ҡушыла. Бер¬ләштерелгән Белорет районында “Бай¬рамғол” совхозының комсомол комитеты секретары була. Шул осорҙа ул рес¬публикаға һәм бөтә Рәсәйгә билдәле “Ләйсән” бейеү ансамблен ойоштороуҙа ҡатнаша.
Белемгә лә ынтыла йәш етәксе. 1964 – 1969 йылдарҙа Мәскәү ҡалаһындағы Тимирязев исемендәге ауыл хужалығы академияһының зоотехния факультетын уңышлы тамамлай. Аспирантураға ҡалырға тәҡдим итәләр, ләкин хужалыҡ стипендиаты булыу сәбәпле, Ильясовҡа мәжбүри рәүештә ике йыл совхозда эшләргә кәрәк була. Ярты йылдан һуң уны партия эшенә күсерәләр. Егерме туғыҙ ауылды берләштергән “Поляковка” совхозының партия комитеты секретары итеп һайлана. Туғыҙ йыл Спартак Ильясов партия комитетын етәкләй. Унан һуң ул “Урал” колхозы рәйесе, райондың ауыл хужалығы берекмәһендә – белгес, “Поляковка” совхозында директорҙың етештереү буйынса урынбаҫары була, һуңынан хужалыҡ директоры вазифа¬һында ла эшләй.
Утыҙ ике йыл комсомол, партия, ауыл хужалығы тармаҡтарына етәкселек итә Спартак Мөжәүир улы Ильясов. Үҙгәртеп ҡороу башланғас урындағы етәкселек менән фекер айырмалығы һөҙөмтәһендә ауыл хужалығы эшмәкәрлегенән ситлә¬шергә мәжбүр була.
Был йылдарҙа Спартак Ильясовтың күңелендә халҡыбыҙҙың рухи хазиналары сәскә ата килде, тиҙҙән улар моң булып йырға күсте, ҡеүәтле һүҙ булып ғаләм киңлегенә таралды, китап булып ташҡа баҫыла башланы. Бөгөн әҙиптең яҙыу маһирлығы ҙур тәжрибәнән, ижад¬тың тәменә, йәменә тамам инанған¬лыҡтан килә, шуға ла ул нәфис әҙәбиәткә сабыр ғына кескәй хикәйәләр, йөк¬мәт¬келе мәҡәләләр, тарихи яҙмалар менән килеп инде. Шулай итеп, ул – етәксе, белгес кенә түгел, халҡыбыҙҙың рухи байлығын һаҡлаусы, уны милләтебеҙҙең йәш быуынына ҡайтарып биреүсе йырсы-тарихсы ла.
Әйткәндәй, бынан бер нисә йыл элек “Башҡортостан” телерадиоком¬панияһы¬ның “Хазина” ижад берекмәһе һәм ра¬йон телевидениеһы уның тураһында фильм төшөргәйне. Гәзит һәм жур-нал¬дарҙа Спартак Ильясовтың эшмәкәрлеге хаҡында мәҡәләләр 1966 йылдан уҡ донъя күрә килә. Ә авторҙың эш ара¬һында яҙған “Сәлим бабай хикәйәте”, “Һунарсы йөрәге”, “Ышан, атай”, “Юғал-ған йондоҙ”, “Һуңғар һәм һуң”, “Батыр¬ҙарға һәйкәл кәрәк”, “Азаматмы, әллә Хәжирәкәйме?”, “Ат яратыу” һәм башҡа хикәйәләре, мәҡәләләре район, республика баҫмаларында ташҡа баҫылды.
…Йәнтөйәге Яйыҡ-йортта, Башҡорт¬ос¬танда уны тыуған ер, ил, мәшһүр шәхестәребеҙ тураһында хикәйәттәр, риүәйәттәр, легендаларҙы һаҡлаусы һүҙ оҫтаһы, халыҡ йырҙарын, ҡоба-йырҙарын, мөнәжәттәрен башҡарыусы тип беләләр. Ул “Иҫке Урал”, “Ирә¬мәлкәй”, “Хәтирәкәй”, “Ғүмер”, “Кө¬йөлдө”, “Азамат кантон”, “Төхфәт кантон” йырҙарын, “Ҡасҡындар” ҡоба¬йырын айырыуса илһам, тулҡынлы тауыш, килешле өн-ауаз менән тыңлау¬сыға еткерә. Спартак Мөжәүир улы, һис шикһеҙ, рухи донъя¬быҙҙың бер ынйыһы, халыҡ йыр¬ҙа¬рын башҡарыусыларҙың хикмәтле күренеше ул.
Спартак Ильясов башҡорт әҙәбиәтенә “Ҡолой кантон”, “Биғылый” романдары, повестары, хикәйәләре, хәтернамәләре менән айырым ижад ыҙаны һалыусы булып килеп инде”, – тигән юлдар бар унда...
Илһамлы ижадсының, йыраусының, тарихсының вафаты – һәммәбеҙ өсөн оло юғалтыу ул. Спартак Мөжәүир улының яҡындарының ауыр ҡайғыһын уртаҡлашабыҙ, сабырлыҡ теләйбеҙ!
Башкирская общественность прощается с писателем, активным гражданином своей страны Спартаком Мужавировичем Ильясовым, который принял деятельное участие в становлении движения табынских башкир и открыл миру историю своего родного края в своих произведениях.
Мастер прозы, лауреат литературной премии имени Мухаметши Бурангулова, он брал вдохновение в народных истоках: в его произведениях оживали события прошлого, формировался образ башкира - современника эпохи переломных лет.
Исторические произведения С. Ильясова созданы на подлинных событиях, биографических данных реальных личностей. Энциклопедические знания исторического материала, фольклора, обычаев, обрядов и ритуалов народа, языка, местности, топонимии делают произведения живыми, колоритными. Широкое использование диалектных слов восточных башкир обогащает лексику современного национального языка.
Спартак Мужавирович родился в ноябре 1941 года в деревне Курама Учалинского района. Первые рассказы публиковал в республиканской печати еще в студенческие годы. Своим землякам он посвятил первую книгу "Память барын-табынцев", которая вышла в 2008 г. В 2010 году выходит книга "Раны Ярасаза", посвященная воинам 112-й Башкирской кавалерийской дивизии - отцу и сыну Гайнуллиным - Валиахмету и Галиахмету. В 2012 г. вышла книга "Кулуй-кантон" о легендарной исторической личности - Мухаметкулуе Кучукове, организовавшем в 1812 г. два башкирских полка и прошедшем с ними славный боевой путь до Парижа.
В республиканской периодической печати опубликованы повести "Буланый иноходец" (Агидель, 2010), "Вой волчицы" (Агидель, 2013), "Поздний плач" (Шонкар, 2014), "Беглый" (Агидель, 2015).
Выражаем искренние соболезнования родным и близким Спартака Ильясова.
#ҡоролтай #ВсемирныйКурултайБашкир #курултай
Тыуған көнөгөҙ менән, Эльвира Ринат ҡыҙы!
