Статистика ВК сообщества "Подслушано в Барун-Хемчикском кожууне"

0+
Ом Мани Падмэ Хум

Графики роста подписчиков

Лучшие посты

Экии,Барыын кожуун! Эрткен неделяда Абаза талазындан чуъктуг ажып олура боттарывыстын арай далажып,кичээнгей чок болганывыстан Ак постузунга бичии четпейн соляркавыс тонуп калган. Эртенгиннин 10 шактан кежээ 7 шакка чедир анаа турувуста биске сагыш човап тура дужуп,связьтыг черге баргаш бистин улузувусче сос дамчыдып,долгап берип Турган чолаачыларга улуу-биле четтиргеннивис илередип тур бис.Ылангыя ДЕТИ деп бижиктиг сарыг оннуг ПАЗик(номери 339 болган чоор бе,чазыпкан болзумза буруулуг болдум) автобуска чораан чонувуска(ооредилге шугумунун ажылдакчылары-ла боор) улуу-биле четтиргеннивис илередип,кезээде оруунар ак болурун кузеп олур бис. Дем эртен эртип чыдырывыста-ла Турган,хунзээн улус аштаан-суксаан боор силер дээш автобустан холдарында туткан аьжын-чемин биске берип,дуже халчып келген ийи аныяк эрге база ангы четтиргеннивис илеретивис! Чуу деп чуу дээр связь чок,ээн тайга черге безин тура душкеш,сагыш човап,дуза кадар эриг баарлыг тыва чонувус бар боорга чоргааранчыг чорду!

0 72 ER 1.4113
Анон. Экии. Кызыл-Мажалыктын дугаары 2 школазының биолгия башкызынга Мерген Семеновичиге изиг-байыр. Башкывыска изиг байыр чедирип тур бис. Республика чергелиг "Эң шыырак кижидикчи эр башкы" деп атка төлептиг болганынга дыка өөрүп тур бис башкы. Башкывыс шынапла өөреникчилери дээш дыка ажылдаар, бистиң ажы-төлүвүстү мындыг ажылынга бердинген биология башкылап чоруурунга чоргаарланыр бис башкы.Дыка чоргаарланып чор бис башкы.

4 74 ER 1.0560
Культураның хоочуну Данил Хаакович Хомушку. " Уран-чүүлдүң шылгараңгайы-тергиини"- деп хорек демдээн алган.

5 99 ER 1.0943
Чеже чылда шак-ла мынчаар эгин кожа
Четтинчипкеш, баспаан дээрил?
Чычаанывыс манай берди,эргим сарыым,
Чындыңнадыр олурупкаш, халдып, ораал!

6 64 ER 1.0071
А даң хаязы мында дүвүрээзинниг.
Чечен чугаа.
Дээрниӊ соо чѳѳн-чүктен агарып чоруп олурган. «Бо черниӊ агаар-бйдузу Тывадан ылгалбас, даглыг чер болгаш ындыг ирги бе? Эх! Тыва чуртум, чоок улузум канчап-ла турлар иргилер?» - деп Омак бодап чыткан. Омак дээрге Хѳнделеӊ оглу, Россияның Иштики херектер министерствозунуң иштики шерииниң тускай сорулгалыг разведка-десанты бөлүүнун дайынчызы, снайпери. Омактың сес кижи кежигүүннүг бөлүүн Чечен Республиканың Урус-Мартан районунда Рошни-Чу суурунче террористерниң хенертен халдап келген бөлүүн узуткаары-биле чоруур кылдыр дужааган турган. Омак Эресович бөлүү-биле террористерни истеп-сүрүп, соондан ызыртыр келгеннер, ынчалза-даа дүн дүшкенин барымдаалааш, эртенги хүннү манап алыр дээш доктааганнар. Эштери удуп-дыштанып, дүн чарып чыдып алырга, Омак дүнеки кедегни харыылаар кылдыр артып калган. Хондур карак шиммейин эштерин кадарып хонган аныяк эр, даң хаязында чааскаан чыдып алган, дайызыннарнын талазындан шимчээшкин болур болбазын кичээнгейлиг хайгаарап, ѳг-бүлезин, тѳрээн чуртун сактып чыдары бо. «Тѳрээн чуртумнуӊ чараш делгемнерин, кадыр дагларын кажан кѳѳр аас-кежиктиг ирги мен? Ак, Алаш бажы тергиин чараш оран чүве ийин! Ачамны эдерип, тайга бажынга чажымдан-на чоруп эглээш, кайгамчык чуртумга ынакшый берген ийик мен. Кижи чуртунга ынакшывас чүве болза кижи болуру-даа чѳгенчиг-ле боор, эрлер! Харын-даа ындыг адалыг, харын-даа ындыг чуртуг болган мен. Ѳршээ-ѳршээ!» - деп, Омак иштинде бодап чыткан. Карак чедер шаа-биле дайызыннарныӊ дезип кирген кашпалынның уунче шинчилей кѳрбүшаан, ол улаштыр бодаан: «Кады чоруур эштерим-не таптыг дыштанып алза, бо кончуг чыдыг террористер кай баарыл болар. Чер чырыыры билек, ызыртыр соондан четкеш, калчаа бѳрулер дег кылдыр узуткап каар бис! Чазыг кылып, азып-тенээш, хартаачыларынга кѳгүттүргеннерин харын дириге тудуп ап, чогуур черинге чедирер-ле ыйнаан. Кеземчени чүктеп эрткеш, катап анаа, тайбыӊ чурталгаже кире бээр чадавастар...» Даӊ бажы шара хире апарып чорда, кедергей сооп келген. Омак уйгузу муӊгаранчыг шавар халдаашкын кылырга, оозунга алыспайын, сергелеӊнеп: «Чоок! Эштерим кончуг! Оларныӊ амы-тыны мээӊ холумда, мээӊ кайы хире шынчы болурумдан оларныӊ айыыл чок чоруу хамааржыр» - деп бодавышаан, бажын силгип, эскерер-эскертинмес ыракта арга иштинниӊ шыргайынче чылбыртып кирген кокпа оруктан кичээнгей салбайын чыткан. «Ам харын элээн ырадыр кѳстүп эгеледи аа! Экизин, ам болар мээӊ чанымдан бүдүү эрте бээри болдунмас! - деп, Омак иштинде ѳѳрүп чыткан. - Хүлээнген даалгазын-на күүседип алза, артканы чер-ле чүүлдүг болур боор оӊ». Чажындан тура-ла черле ынчаар ѳѳренип калган, улуска экини кылыр дээш, хүлээнгенин кызып чыткаш, албан күүседир. Аргажок чаш тургаш-ла ачазы: «Инектериӊ кѳѳр сен, оглум! Ѳзүп келген кижи эвээш-биче-даа бол, ѳг-бүлезин карактаар чоор, камгалаар», - дээрге, кудумчуга ойнап турган боду, эштерин безин каапкаш инектерин карактап халып чоруптарга, оон кудумчу оолдары кайгап турганнар. Ол хире солун оюнну канчап каар боор! - дээш. Даӊ агарып кел-ле чыткан. Чогум шимээн чок, ынчалза-даа бо черлерде даӊ хаязы дүвүренчиг. Элдеп улус бо, чеченнер. Калбак-делгем, арыг-силиг, асфальтылап каан, бажыӊ-балгаттары каът-бедик, кажаа-хораа, херим-хаалгазы каас-чараш кылдыр тууйбу-биле кылган амыдырап олура-ла, анаа черле турбастар. Бирээни үүгеткен турарлар. Оларныӊ чанынга кижи черле сагыш тайбыӊ олуруп шыдавастар. Омак Чечняже чоруур мурнунда авазы, ачазы суглар биле кылган чугаазын сактып келген. Ол хун Омак авазы биле ачазы ийилээ олурда кээп дыӊнаткан: контракт биле Чечня чоруурум ол-дур - деп. Авазы ынаксавас болган: «Дайын болуп турар чер дээрил! Ынаар барып канчаар сен, оглум. Акшаны бис бо, ачаӊ биле ажылдап аар аргалыг-ла болгай бис. Силерни черле бут кырынга тургузуп шыдаптар бис. Ачазы чүү-даа ыытаваан. Омак авазынга тайылбырлаарын кызыткан: «Хамык ужур акшазында эвес аан, авай! Эр кижи тѳрээн чер-чуртун черле камгалаар хүлээлгелиг болгай. Мен хире эштерим ында берге байдалда турда, мен, ёзулуг дайылдажып болгу дег кижи, мында сагыш амыр олурарымга таарышпас диин. Бүгү назынымда бодумну ол дээш белеткеп чораан мен. Силер база мени ынчаар ѳѳредип чордуӊар!» - дээш, Омак ачазынче кѳрген. Ачазы ам харын оглунуӊ ёзулуг эр сѳстеринге хыы ханып, кадайынче: «Чаа, авазы! Кажан эр улус улуг ажыл-херек чугаалажып турда, херээжен кижи киришпес чоор, - деп, Омактын авазынга шыӊгыы чугаалааш, оон оглунга, - орук-суур менди-чаагай чорааш кел, оглум. Чолдуг бол!» - дээн.
Арга-арыг, тайга-таскыл чер чуртуг болгаш ындыг бе, Омак агаарныӊ тускай чыттыг апарганын улуг аӊ дег чыт хап, мага-боду серт кынны берген. Арганыӊ ѳске ужунче шѳйлүп чоруткан кезек кокпаны одураарты кѳрүп, кичээнгейлии дам барган. Шышпыӊ-даа бол дүвүрээзин сиӊген дег агаарда билдирер-билдирбес дааш үнген ышкаш болган. Бир-ле черде будуктуӊ оожум дызырт дээнин Омак дыӊнап каан. «Аха! Ам-на келгеннери ол дур боларныӊ! Аглаткан бѳрүлер дег, девидеп, бисти бир кедег бажынга мурнаптар - деп бодап турарлар шээй. Магалыын боларныӊ. Омактыӊ мага-боду ирбис дег кирижелип, бүгү-боду сезиглени берген. Элээн, таакпы тыртым, үе хире болганда, оожум баскан кылаштыӊ даажын тодаргай дыӊнап кааш, Омак ам боозун белеткей уннап, сегиржип алыр апарза, ол-бо чуукталыр хире черлерни черзилей кѳрүп, мурнунга каш гранатазын чыскаай салгаш, хол-биле сегиржип алыр апарза дээш, шериг бижээн идик хончузунче эптей суп, шыӊгыы белеткенип эгелээн. Аткаарлаар - деп бодал бажынга кирзе-даа, аныяк эр ону сывыртап чорудупкан: «Эштеринче аткаарлаарга хей. Четтикпейин баар, оон ам оларныӊ чанынче дайызынарны эдертип апаарга, олары девидээн аайы-биле чазыптып болур. Ооӊ орнунга бо кокайларны маӊаа уткуп ап, дорт сегиржип албышаан, боо даажы-биле эштерин база сагындырып четтигиптер. «Анаа-анаа! Мен бо чыдыг чүвелерге тыва кижи - деп чүвени кѳргүзү берейин. Чүргүй-оол, Кечил-оол акыларым адын сыкпаайын. Ачазыныӊ оглу шыдаар! Бүгү арткан назынында сактып алзыннар!» Омак боозунуӊ туранын ѳттүр, дайызынныӊ келир уунче шыгаай туткаш, манааш чыдыпкан. Часкы даӊ хаязы соок чывары биле чыткан дайынчыны хайыра чок хаара берген, ынчалза-даа сегиржип алыышкынга белен тыва ээр ону-даа хереке албаан.
Омактыӊ эштери дайынчылар ол үеде удуп чытканнар. Отделение командири аныяк оол, дайынчыларын чаа-ла тургузуп, белеткээр сагыштыг олурган. Хенертен үнген боо даажынга чүгле аныяк командир эвес, а удуп чыткан оолдар шупту серт кыннып, тура халчып келгеннер. Чеже-даа тускай белеткелдиг болза, бо, назын халыынындан чаа-ла үнүп чоруур аныяк эрлер, чүүден чүү тур? - деп, чүвениӊ ужурун сайгарарынга кезек саадаш дээннер. Командири бир дугаар дужаалды бериптерге, ам шалыпкын шимченип үнгеннер.. Командири кыска-кыска: «Ийи кижи Омактыӊ талазынче, артканнары долгандыр камгалал шугумун шинчилээр, а радист мээӊ чанымче. Дужаалды күүседииринге база кезек үе эрткен. Ша чедирбээнде, Омактын талазынче чоруткан ийи кижи дораан бо ээп кээп, тодаргай илеткээннер: Он хире дайызын кедеп кел чыдырда рядовой Омак уткуп ап, тулчуушкунну кылган хире. Бис шупту уткуштур үнүпсүвүссе, кѳӊгүс анаа байдал..» - деп илеткелди кылгаш, ол оолдарнын бирээзи шуут алгырыпкан: «Эш командир! Дүрген бараалыӊарам, Омак ында чааскаан-дыр. Хѳй эвес санныг дайызыннарны бис черле анаа диин бис!» Командир тарадыр салган улузундан база илеткел негээн. Оӊ-солагай талада дайынчылар база илеткээннер: «Мында байдал арыг!», «Солагай талакы байдал арыг!» Дайынчылар ам дистиништир Омакка дуза кадары-биле шимчеп үнүпкеннер.
Омак бирде солагай, бирде оӊ талазынче эде чыдып, боолаарын уланчылап чыткан. Сегиржип алыышкын эгелээнден бээр чаа-ла беш хире минут эрткен, ынчалза-даа чаштынып чыткан дѳӊүнүӊ довураанче азы артыы талазында теректиӊ будуу хевирлиг чүвелерге дээп турар октарныӊ даажы Омактын кырынче чоокшулап кел-ле чытканын октарнын агаарда ырланып эрткен салгынындан оол билип чыткан. «Дайызынныӊ шыгаашкынныг адыышкыны шын шинчи кирип кел чыдар! - деп, Омак иштинде бодаза-даа, - аткаарлап черле болбас, боларны эттирер болзумза, артымда кел чыдар эрлерге кедег кылып болурлар. Бо оолдар келгижеге чедир туттунар апаар, ынчан ам боларны ап болур...» Омак ам сѳѳлгү магазинин солуй суккаш, шыгаап эгелээн.. Чеже-даа далажып турза, оожум үндүр тынгаш, мурнунда ырак эвесте, ол-бо талазынче чыда дүжүп, олче автоматтарынның одун кызаӊнадыр боолап халчып кел чыткан бѳлүк кижилерниӊ бирээзин кончуг таптыг шыгаагаш, мажыыны базарга-ла, ол кара-кара кижилер бирээлеп, ийилеп хорап чоруп олурганнар.
Омактыӊ эштери оваарымчалыг-даа бол шалыпкын келгеннер, Олар сѳѳлгү дѳӊнү ажыр бараадап, болуп турар тулчуушкуннуӊ тѳнчүзүн кѳрүп четтигипкеннер. Кажан отделение чоокшулап кээп, эжинге дузалажып кириптеринге дап апарганда, террористерниӊ: «аткылашкаш шыдавас-тыр бис», - деп билгеш, шыжыкканындан камнап чораан РПГ-зи биле аткан гранатазыныӊ дүжүп бербейин чыткан Омактыӊ чанынга, ырак эвеске, чазылганын оолдар кѳрүп кааннар. Бистиӊ оолдар шупту алгыржыпкаш, ана дайызынныӊ кырынга-ла барганнар. Бижектешкен дег кыска аткылажыышкын дам хѳрлээлээн. Дйызыннар ам ажыы-биле дезипкеннер. Омактыӊ отделение оолары террористерни ийи-уш баалык хире черге сүргеннер. Арткан дайызыннар четтирер хире эвес болганнар. Дайынчылар дедир ээп кээп, балыглаткан эжиниӊ чанынга катап келгеннер. Омак боозун так тудуп алган, карактары ажык хевээр, дайызынныӊ дескен уунче кѳрүп алган чыдар болган. Чазылган РПГ-нин бузундулары дидим дайынчыга дээпкен, ынчалза-даа ол ам-даа шыдаар мен! - дээнзиг бурунгаар чүткүп алган чыдар хевээр болган. Маадырнын чурээ сокпайын барган.
Кажан батальон вертушказы ужуп келгенде, дайынчылар ѳлүрткен дайызыннарныӊ ок-чепсээн чыып чүдүрүпкенде, эштери оолдар Омакты вертолётче киирер дээш, холунда боозун адырып чадап кааннар. Оолдарны бирээзи: «Дириг тургаш, ургулчу тыва кижи мен, хурежир мен - дээр ийик, шынап-ла дыка шыырак. Ам ооӊ холун кым адырып шыдаар боор, - деп, хүлүмзүрүг-чоргаарал сиӊген үнү сириӊейнип чугааланган. Шериглер далашкаш Омакты боозу биле катай вертолетче киире бергеннер. Чүвени канчап билир, далажыр херек, даӊ хаязы мында дүвүрээзинниг болгай.

Сагыш-сеткил ундаратпас маадырлар ада-чурту,
Амы-тынын харамнанмайын камгалай бээр чоргааранчыг.
Сактыышкынга шак-ла ындыг адаларны, акыларны
Арыг-шынчы камнап аарын чурээм менээ дагзып чору.

Дайзын келзе дадай дивес ада оглу алдар-аттыг,
Аал-оран, тайга-танды карактай бээр бузурелдиг.
Арат-чонга хайырлапкан дидим-эрес базымнарын
Дириг чорааш утпайн чор - деп чурээм менээ чагып чору.

23 104 ER 1.1605
А.
Барун-Хемчик эмнелгези 30 чыл лифт чок ажылдап келген, персоналдар бедик каътче аар килдиг кандыгдаа улусту хинчектенип кодуржуп чораанын билир бис. А.Алексеевич, Арсений Сергеевич суг ажылдааш пустые обещания, аныяк улус эртип, А.Алексеевич харын кылыр хире чувени кылган кижи ол, ам Арсений Сергеевич дыка-ла чудек болду, чугле акшага погуп, аар ортектиг автомобиль мунуп ааш чорупкан ола-дыр. Оода бичии результаттыг кылдыр, бичии-даа кылган ажылы чок болду. Чок караа коску, кулаа дыыжы. Ажылдап чоруур ойунде олуртуп кааны квартирага буктуг чуулдер кылып, уруглар-биле уеннеп, бужартадып кааш чорупкан ола-дыр. Ам бо чаа келген Орлан-оол Викторович бичии када ажылдаан ойунде кезээ шагда орелиг эмнелгенин орезин безин толедип каапты, это уже сенсация! Лифтини уже ажылдадыпты, 1992 чылдан тура ажылдавайн барган лифтини, кылан тас чараш лифт орнунда турупту. Кылган ажылынга ответственный, алыс-боду туруштуг черле эки эмчи болду бо чаа эмчивис...
...эки кылган ажыл, элеп ЧИТПЕС АЛДАР!

8 100 ER 0.9666
Амыр-менди хундулуг чонум! Бо дыштаныр хонуктарда картошка тарып чанып чордум. Эзирик улус даа эскербедим, азы хоорай кирип, Постояный кешпээн болгаш ирги бе. Шолде ажылданган чон коорумге сеткил ооруур дур...Чаа картошка тарыттынган, оскен-торээн, ада-ием бажынынга мага хандыр дыштанып алгаш, дан бажында "Кижи-Кожээ" барып алыр-дыр дээш Кызыл-Мажалыктан унуп бар чорумда караамга бажын ажын пок коступ кээрге сагыш карангылап калыр дыр, черле оон мурнунда чылдарда база чогум эскерип турган кижи мен, ам бо удаа та чуге дыка чоок хулээп аптарым ол...Чогум аштап турган деп коску чорду, ындыг даа болза, официально, "СВАЛКА 300 МЕТР" деп бижик сагыжымны ынчаар дувуредипкен боор деп орук дургаар бодандым. Ыдыктыг "Кижи-Кожээвис", Бижиктиг-Хаявыс, Ноянывыс Чуртту, каас-чараш Аянгатывысче баар чангыс борбак , чоннун чоон оруунун аксынга кожууннун улуг "СВАЛКАЗЫ" турарга кончуг багай дыр. Шупту билир бис, хат ургулчу сонгу-барыын чуктен кээр деп, ынчап кээрге, ол свалканы энне шын эвес черде кылып алган дыр бис деп санаар кижи дир мен. Боттарывыстын частыырывысты боттарывыс эдип алыылынар, бодувустунна погувус тур. Ол свалканы оскээр кожурер дугайын Владислав Товариштаевичче-даа болза кирип тургаш, 8дугаар каналды-даа болза чалап тургаш, прокуратура, Шойгу, Путин...черле чедип алыылынар! Погувусту боттарывыс кужувус-биле аштап-арглып алыр болзувуса, чоорту асфальтыладып алыр бис... Будун Кожуун субботниктеп унуп кээр болзувуса чангыс хун тазартыр аштаптар эвес бис бе. Чугле бистин Кожуун эвес, будун Тывадан Чон, сонгаартан дыштанган хамаатылар, даштыкылар, эртемдээннер сонуургап кээп турар болгай. Санкциялар дээш местный туризмни ам даа улай сайзырадыр, федеральный бюджеттен чылдынна эндере акшаларны ундуруп берип турар, ону ажыглап, Кожуунувус бичии-даа болза сайзырадыылынар Чонум🙏🙏🙏!!!
Р.S
"Кижи-Кожээ"- культурное наследие Российской Федерации в настоящее время. В будущем может станет Всемирным национальным достоянием ЮНЕСКО...

10 48 ER 0.8280
Давайте, поздравим нашу мудрую Валентину Кенденовну Монгуш  с присвоением высшего почетного звания “Народный Учитель Республики Тыва”! Большие победы приходят к тем, кто не просто обладает талантом, но и стремится его реализовывать. Валентина Кенденовна – один из редких педагогов, кто способен создать, дерзать, добиваться, казалось бы, невозможного. "Народный Учитель" - это не только высокая государственная награда, но и символ благодарности, которую испытывают к Валентине Кенденовне
ученики, их родители и все мы: коллеги, друзья, дети, родня, жители села, кожууна и республики.
С праздником, уважаемая Валентина Кенденовна!

3 94 ER 0.9480
Админ анон, пожалуйста!

Мен авамга дыка ынак мен аан. Мээн авам дыка омак-сергек, чаптанчыг диин. Херек болза бичии айыылдыг кылдыр база хондуруптар бистерни, ажы-толун. Ынак авам, чараш авам, энерелдиг авам. Бисти, ковей ажы-толун бут кырынга тургузупкаан, кончуг эртем-билии-даа чок кижи диин, ол хиреде бодуун ажылын ажылдап, кызымаа-биле бисти остур азырааш, дээди-эртем-билиге чедирген. Ат сывын-даа биживес мен, эпчоксунар. Анаа авамга ынаам куштуг болгаш, сиоэлернин-биле улежикседим чонум. Каш хонгаш шолээ, чанар мен. Авамны коор мен. Экизин❤

3 71 ER 0.8248
Бир аът, бир инек, бир өшкүнү ниитизи-биле чиштээн-дир Тыва оолдарывыс. Кыры шимчээрге хырны тодар деп орус эштери чугаалап турган-дыр, тывалар-биле турарга тодуг-догаа, бүзүрелдиг-дир дээш бистиң оолдар чанынче тывыржыырлар болган.
Бир кагдына берген бажыннын погребинче кире бээрге долдур дузаан аъш-чем, вареньелер, картошка эндере болган. орустарын картошка шоодайлааш чыдыпкан дээш хоорээрге чаптаар чордум. Тывалар бис чугле эът дилээш чыдыпкан бис деп чугааларга ыглаптар часкаш тутунган мен (prayer_hands)(prayer_hands)(prayer_hands)Ол улуг машиналарын суг канчаар-канчаар канчапкаш мунарга суг шуут аамайсып олурган дээр орус эштери.
Откуда вы такие взялись, не мёрзнете, не голодаете, не грустите, не боитесь дээш кайгаар болганнар дыр, Тыва оолдарны.Кочевой народ, умеет выживать, любые трудности переживут(smiley)
Срочниктерни база 5-6 лап ундуруп эгелээн дир. Унуп келген оолдарнын аразында холун, бутдун донурган ужудуп алган оолдар база бар дыр. Колдуу ол шериглерде ындыг бооп турар. Тываларны дыка мактап турар дыр. Дайын соонда Тываларже коруш оскерлиир хевирлиг. Дидим база чуну даа канчап шыдаар. Шупту чувени кылыптар база билир бооп турар. Дидим талазы биле о шериглерни кайгадып турар дыр. Дыш ап турар уеде хурежи бээр, ырлай бээр, сыгырты бээр. Оске шериглер сумасшедшие дээш ыглажып орар деп база тур.
Хоолга

19 127 ER 0.9358