Статистика ВК сообщества "Үүлэн | Бурятско-Русский Словарь"

Аршала намайгаа, һахюуһам

Аршала намайгаа, һахюуһам.
Аргагүй хүндэ үдэртэм,
Наһанайм золые хамгаалхаар
Намда үгтэһэн бэлэйлши.
Уһан далай мушхараад,
Урдаһаам долгидоо шэдээ һаань,
Аянгын зуралзан сахилаа һаань,
Аршала намайгаа, һахюуһам.
Хариин газарай гашуудал соо,
Хагсуу харалган байдал соо,
Аюулта дайнай дүлэн соо,
Аршала намайгаа, һахюуһам.
Нангин шүтөөлтэ найдални
Наруули газарһаа хоргодожо,
Аялга дуугаа хубилгаал даа...
Аршала намайгаа, һахюуһам.
Зүрхэнэйм гүнзэгы шарханууд
Зүүдэндэмнишье бү һэргэг;
Ажабайдални тогтонижог;
Аршала намайгаа, һахюуһам.
А.С.Пушкин

Николай Дамдиновай оршуулга
_________

Храни меня, мой талисман

Храни меня, мой талисман,
Храни меня во дни гоненья,
Во дни раскаянья, волненья:
Ты в день печали был мне дан.
Когда подымет океан
Вокруг меня валы ревучи,
Когда грозою грянут тучи –
Храни меня, мой талисман.
В уединенье чуждых стран,
На лоне скучного покоя,
В тревоге пламенного боя
Храни меня, мой талисман.
Священный сладостный обман,
Души волшебное светило…
Оно сокрылось, изменило…
Храни меня, мой талисман.
Пускай же ввек сердечных ран
Не растравит воспоминанье.
Прощай, надежда; спи, желанье;
Храни меня, свой талисман.

А.С.Пушкин

Би буряад-монгол хүн гээшэб,
Саһан дээрэ мүртэйб,
Саарһан дээрэ нэрэтэйб.
Газарай габаһаа гараагүйб,
Уг унгитайб, удха түүхэтэйб.
Уураг түрэл хэлэтэйб,
Бууса тоонто нютагтайб!
Би – буряад хүн гээшэб!
_
Я – бурят-монгол,
Кто след на земле оставил,
Кто имя в историю вписал.
Не явился я из ниоткуда:
Имею я род и племя.
Родной язык я имею,
И родину, где я родился.
Я – бурят!

Намжил Нимбуевай шүлэгүүдһээ – Из стихотворений Намжила Нимбуева

Я бурят,
я песчинка огромной оранжевой Азии,
капля охры
в её разноцветном многообразии.
--
Би буряадби,
би элһэхэнииньби туйлай ехэ шара улаан Азиин,
шара дуһалнииньби
тэрэнэй олон янзын үнгэнүүд соонь.

******

Вдали, на чужбине,
о родине мысли
светлы и прекрасны.
Острей ощущаю:
она у меня одна.
--
Холо, харида,
тоонто тухай бодолнууд
hаруул, hайханууд.
Тон хурсаар мэдэрнэб:
тэрэмни намда ганса.

(подстрочный перевод Э.Бальжановой - Э.Бальжановагай мүр мүрөөрэнь оршуулга)

Наһанай табсангууд

Арбан наһан – арбан улаан шагай.
Бага наһан – балшар,
Ургажа ябаһан улаан бургааһан,
Үндыжэ ябаһан эдир үетэн

Хорин наһан – хорин галзуу шоно.
Хорёод наһан хольбирхой –
Харгы һалаа олонтой.
Наһан эдир залуу,
Хүсэ шадал мундуу.

Гушан наһан – гушан хара гүрөөһэн,
Хүндэ хүшэрые ойлгохогүй,
Хүсэ шадал буурахагүй,
Алишье ажалһаа сухарихагүй.

Дүшэн наһан – дүшэн амба сар,
Ажалай амта мэдэдэг,
Ажалдаа урагшаа зүдхэдэг,
Дүй дүршэл олодог.

Табин наһан – табин зөөриншэ тахяа,
Олоһоноо олошоруулдаг,
Олзоёо зөөри болгодог,
Өөрөөшье эдлэхэгүй һаа,
Үри хүүгэдтөө үлөөдэг.

Жаран наһан – жаран уршалаа жалга.
Үбгэрхын заха үзэгдэнэ,
Үе мүсэ шархирна,
Духын уршалаа олошорно,
Дүхэгэршэг болоно.

Далан наһан – далан шашаг хэлэн.
Шашаг үгэ һонин дээрээ,
Шараһан мяхан амтан дээрээ,
Урданайнгаа сагые дурдана.

Наян наһан – наян хатартай хонин.
Үһэ зүһэ сайна,
Ухаан бодол балартана,
Ябаха хэхэнь үсөөрнэ,
Ягха-ёгхонь олошорно.

Ерэн наһан – ерэн дугай бараан,
Унтаха хэбтэхэнь удаан,
Бодохо һуухань үсөөн,
Орон дороо һуудалтай,
Орон дээрээ хуримтай.

Зуун наһан – зуун заяагүй зүнтэг.
Морин зүнтэглэхэ – унаганай наадан,
Хүн зүнтэглэхэ – хүүгэдэй наадан.
___________________________________

Любите свой возраст... – Өөрынгөө наһанда дуратай байгты...
Мои года – моё богатство... – Минии наһан – минии баялиг...
Всему своё время... – Бүхы юумэндэ өөрын саг...
Жизнь быстротечна... – Ажабайдал түргэн үнгэрнэ...
Возраст – это всего лишь цифра... – Хүнэй наһан – миин лэ тоонууд...

герб – һүлдэ тэмдэг
гимн – һүлдэ дуун
социум – ниигэм
тотальный – бүгэдын
политика государственная – гүрэн түрын бодолго
документ – данса, баримта бэшэг
проект – түлэб/түсэл
стартап – шэнэ хэрэг
аккаунт – хубиин танюуһата мэдээнүүд
бонус - урмашуулга
калькулятор – тоолуур
кешбек (кэшбэк) – мүнгэн бусаалта
прайс-лист (прейскурант) - сэнгүүдэй тобьёг
транспорт- унаа тээбэри
карта кредитная/дебетовая/зарплатная – урьһаламжын/нөөсэлгын/салингай хабтаһан
мобильный телефон- гар утаһан
загранпаспорт – гадаадын паспорт
коронавирус – хорон хамшаг
грипп - хэжэг
гостиница – зошод буудал
аватар – зураг
бренд – эдэй танюуһата тэмдэг
полицейский – сагдаа
почта – шуудан
утюг – элюур
миксер – худхагша (худхуур)
холодильник – хүргэгшэ (хүргөөбшэ)

Байгал далайдаа нютагтай гэдэг,
Баргажан-Түхэмһөө гарбалтай гэдэг,
Баян түүхэтэй угай бэшэгтэй,
Балар эртын ойн эрхэтэн гүүлэдэг.
Заншалынь тодо, байдалынь һонин,
Зангаараа дорюун, сэдьхэлээрээ шанга,
Зайлуул эдэ буряад зон
Түүхын бэрхэшээлые тээһэн бэзэ!..

...Үндэр оройтой малгайдашни,
Үргэн эмжээртэй дэгэлдэшни,
Утаһан сасагтай бүһэндэшни,
Улаан шаахай гуталдашни,
Булюу хүрин хүзүүндэшни,
Буха эшэтэй хутагадашни,
Ойдо ханхинаһан һүхэдэшни,
Онониие гаталһан бирбаазадашни,
Хажуур, тармуур, анзаһандашни,
Хатарша моритой шаргадашни,
Хашаа, амбаар, буусадашни,
Хахинуур мөөрэтэй тэргэдэшни,
Мойһонтой холиһон зөөхэйдэшни,
Монсогор мүнгэн гааһандашни,
Урин зулгы аашадашни,
Угһаа хүдэлмэришэ шадабаридашни
Нэрэмни, шүлэгни, зүрхэмни,
Нэгэл сагта үритэй юм шэнгеэр,
Мэдэл, эрхэгүй татагдаад байна.
Мэндэ амар-аа, буряад зон!..
(Ринчинэй Чойном. «Буряадууд» гэжэ поэмэһээ хэһэг)
____
Кто они – буряты? Прибайкалье
Почитают вотчиной своей,
Баргуджин-Тукум - заветным краем,
Родиной отцов и матерей.
Странны и причудливы порою
Быта повседневного черты,
Но открыты и чисты душою,
Но прямолинейны и просты.
Поколенья, выросшие в чащах
Северных неласковых лесов,
Переливы песенного плача,
С потом перемешанная кровь…

...К островерхим головным уборам,
К оторочкам, что на рукавах,
К поясам с аляпистым узором,
К ремешкам на меховых унтах,
К звукам топоров в тиши таёжной,
Раздающимся со всех сторон,
К лодкам, на которых осторожно
Вы пересекаете Онон,
К маслу из черёмухи душистой,
К саламату с запахом костра,
К вылепленным смолянистой шишкой
Трубкам из литого серебра,
К здоровенным побуревшим шеям
И к кинжалам кованным, стальным,
К вам, сердечным и прямолинейным,
К работягам, скромным и простым,
К косам, граблям, боронам и плугам,
И к телегам с плоским колесом,
К деревянным изгородям, срубам,
К саням, запряжённым рысаком,
Моё имя, стих, душа и сердце
Тянется невольно ко всему
Вашему, я тысячу приветствий
Шлю тебе, бурят, тебе лишь одному!..
(перевод Н.Цыремпилова)

* * *
Алтан дэлхэйдэ хүн түрэхэдөө,
Гурбан Эрдэни абаад ерэдэг.
Хэлэн, заншал, уг гурбые
Бурхан хүндэ үгөөд табидаг.

Байдалай долгиндо хүн дайруулжа,
Хэлэеэ мартан, мэдэхэеэ болидог.
Бурханай үгэһэн бэлэг төөрижэ,
Хүнэй заяаниинь хэлтэгы болодог.

Хэлэеэ мартаһан хайрата баарһан
Хэтынгээ заншалаа баһаш төөридэг,
Хайрата иимэ зүдэрһэн хүниие
Угайнь һахюуһан гансата орхидог.

Бурханай үгэһэн гурбан Эрдэни
Дээрэ үргэжэ, хүндэлэн ябая!
Буряад хэлэн, заншал, уг гурбаяа
Дэнзэ мэтэ хододоо сахия!
Долгор Энэбишиева

Дэнзэ – серебряное полусферическое навершие головного убора бурят, украшение с красным кораллом на верхушке шапки как символ солнца.

_______

Когда человек рождается на свет,
Три Драгоценности с собой берёт.
Три вещи - язык, обычаи и род –
Всевышний в дар человеку даёт.

Задетый волнами своей судьбы,
Не знает язык, забыв, человек.
Утерян подарок, что Бог преподнёс,
И жизнь человека вкривь и вкось идёт.

Бедняга, забывший язык родной,
Обычаи предков не соблюдает.
И жалок, и беден такой человек:
Защитники рода его оставляют.

Три Драгоценности, что Богом даны,
Давайте возвысим, уважим их все!
Бурятский язык, традиции и род
Давайте беречь как Вершину всего!

(Подстрочный перевод Э. Бальжановой)

ЮРТЭМСЫН ГУРБАН САГААН – Три белых в мире
Үдэхэдэ – шүдэн сагаан,
Үтэлхэдэ - үһэн сагаан,
Үхэхэдэ- яһан сагаан.
-
У того, кто растёт, зубы белы;
У того, кто стареет, волосы белы;
После смерти кости белы.

ЮРТЭМСЫН ГУРБАН ХАРА – Три чёрных в мире
Үндэр хадын үбэр хара,
Үншэн хүнэй эльгэн хара,
Үгытэй хүнэй хото хара.
-
У высокой горы южный склон чёрный,
У сироты в душе черно,
У нищего в желудке черно.

ЮРТЭМСЫН ГУРБАН ШАРА – Три жёлтых в мире
Эрдэнидэ алтан - шара,
Эд жаншада торгон - шара,
Эдеэндэ уураг - шара.
-
Средь драгоценностей золото жёлтое,
Шёлк для священных книг жёлтый,
У отелившейся коровы молоко жёлтое.

ЮРТЭМСЫН ГУРБАН УЛААН –Три красных в мире
Жабартай тэнгэриин хаяа улаан,
Жалгада ургаһан һухай улаан,
Жаргалтай хүнэй хасар улаан.
-
Красен горизонт, когда ветры холодны,
Красна ива, растущая в овраге,
Красны щёки у счастливого человека.

ЮРТЭМСЫН ГУРБАН НОГООН – Три зелёных в мире
Нарһан модоной шэлбэ ногоон,
Уһанда байһан замаг ногоон,
Ургажа байһан ногоон ногоон.
-
Ветвь сосны зелена,
В воде стоячей тина зелена,
Растущая трава зелена.

ЮРТЭМСЫН ГУРБАН ХҮХЭ – Три синих в мире
Уудам дэлхэйн тэнгэри хүхэ,
Унтарха галай дүлэн хүхэ,
Урдаха голой уһан хүхэ.
-
Над ширью земли небо синее,
У угасающего огня пламя синее,
Вода в реке синего цвета.

Уян зүрхэн – эхэһээ,
Урма зориг – эсэгэһээ,
Үлзы жаргал – хүүгэдһээ,
Ухаан бодол – һургаалһаа,
Үнэр баян – ажалһаа,
Ута наһан – буянһаа.

—

Доброта – от матери,
Мужество – от отца,
Счастье – от детей,
Ум – от учения,
Богатство – от труда,
Долголетие – от благодеяний.

Учусь терпеть, учусь терять…
И при любой житейской стуже
Учусь с улыбкой повторять:
«Прорвусь! Бывало и похуже…»
___
Тэсэжэ һуранаб, гээжэ һуранаб...
Ажабайдалай алибаа бэрхэшээл соогуур
Энеэбхилэн дабтажа һуранаб:
“Дабахаб! Энээнһээшье хүндэ байдаг һэн...”