Статистика ВК сообщества ""Улуг-Хем" солуну"

Тыва өг мөөрейинге бистиң кожуундан Ийи-Талдың аныяк малчыннары Дөмүр-оолдарның өг-бүлези киришкен.

ДУЗА КАДАРЫНГА БЕЛЕН!

Торгалыг сумузунуң идепкейлиг чону "Кызыл-коъш" акцияда идепкейлиг киржип, орай кежээге чедир таалыңнарны даарап, аъш-чем аймаан четчелеп чыгган.
Бо хүн сумулардан киржикчилер гуманитарлыг дузаны кожуун төвүнге чаңгыс черге мөөңнеп чыггаш, Кызылче чоктадыр.
Эртен, март 23-те, бүгү тыва чоннуң гуманитарлыг ачы-дузазы российжи шериглерже ужуптар.

"КЫЗЫЛ-КОЪШ"

Арысканчылар аъш-чем, акша-көпеек, арыгланыр чүүлдер, чылыг уктар дээш оон-даа өске дузаламчыны российжи шериглеривиске, Тывадан аъттанып чоруткан оолдарывыска ачы-дуза кылдыр демнежип чыгган.
Энерел сеткилдиг чоннуң йөрээл сөстерни чугаалап тургаш сөңнээн ачы-дузазы оолдарывыска күштү, быжыг тура-сорукту бээр-ле болзун!

ЧОНУНУҢ ХҮНДҮЛҮГ ЭМЧИЗИ

Надежда Монгушевна Монгушту Улуг-Хем, Чаа-Хөл кожууннарда танывас кижи чок боор. Буянныг эмчивис хөй чылдарда чонунуң амыр-кадыы дээш бодунуң билиг-мергежилин, дуржулгазын өргүп келген дээди категорияның терапевт эмчизи.
Н.М.Монгуш 1980 чылда ажылчын намдарын Чаа-Хөл район эмнелгезиниң "Дүрген дуза" салбырындан эгелээн. 1983 чылда Улуг-Хем кожууннуң төп эмнелгезинге ажылдап чедип келгеш, улаштыр Красноярскиниң эмчи институдунга дээди эртемни чедип алгаш, дедир Улуг-Хем кожууннуң төп эмнелгезинге терапевт эмчи кылдыр ажылдап чедип келгеш, буянныг ажы-ижин бо хүннерге дээр уламчылап чоруур.
Надежда Монгушовнаның бедик дуржулгалыг ажыл-ижин үнелеп, хөй шаңнал бижиктерни тывыскан. Оларның аразындан 2015 чылда "Россия Федерациязының кадык камгалалының тергиини" хөрек демдээн Надежда Монгушовна хүндүткел-биле эдилеп чоруур.

Эрткен дыштаныр хүнде, июнь 12 — Россия хүнүнде Тыва Республиканың Чазаа Надежда Монгушовнаның хөй чылдарда ак сеткилдиг, бедик харыысалгалыг ажылын үнелеп "Россия Федерациязының Кадык камгалалының алдарлыг ажылдакчызы" деп атты байырлыг байдалга тыпсып, байырын чедирген.
Хүндүлүг, Надежда Монгушовна!
Бедик атка төлептиг буянныг эмчивис Силерге байырывыс чедирип, моон-даа соңгаар ажыл-ижиңерге чедиишкиннерни, ал-бодуңарга, чоок кижилериңерге аас-кежикти, амыр-кадыкты, ак орукту йөрээп тур бис!

Тыва ча адарынга херээжен адыгжылардан Шагаан-Арыгның № 2 школазының өөреникчизи Айлуна Иргит чемпион болган.

Көдээ ажыл-агый

КЫЗЫМАА-БИЛЕ ШУПТУЗУН ЧЕДИП АЛЫР

Эрткен неделяда Улуг-Хем кожууннуң «Кыштаг» губернатор төлевилелдиң бир малчынының малын хүлээндирип чорааш, Чодураа сумузунуң 2020 чылдың аныяк малчыны Ай-Кыс Хемер-ооловна Лангааның ажыл дээш кызылын, малга ынаан онзагайлап эскердим.
Кежээ 200 хоюн үзүпкеш, аңгы кажаалап каан турган. Хойну бичии кадарыптар дээш эртенгиниң 5 шакта үнүп кээрге, хойлары хураганнар-биле катчы берген болган. Хондур чагган чаъстыг эртен 200 хоюн катап үзүп, малгаштыг кажаазында кызыл-даван малын четчелеп турда четтивис.
Ай-Кыс Хемер-ооловна мындыг кызымак кижи бо берге үеде чүнү-даа чедип алыр. Бодунга аныяк хойлары, хураганнары ниитизи-биле 195 баш артты. Үш бызаалыг инекти 36 хою-биле орнап алган, сүдүн саап ижип олурар болду. Кежээзи-биле бо хире орулгалыг болган.
Ийи чыл дургузунда Ай-Кыс боду малын кадарып, ыдып турган болгаш 200 хойну чаңгыстап тударга, шуптузун таныыр, «ол хой опеязынга дыка ынак, ол хой опеязын албас, эмзирбес» дээш-ле, 200 хоюн характеристикалааны чаптанчыг болду. Оон бир чараш хойну бо мээң бодумнуң хоюм-дур ийин, бо хойну тудуп чадап кааш, идиим уштуп каапкаш халып тургаш, малгашка андарлып кагдым» дээрге, чаптааш, солуп алырын чугаалаарывыска, бир эр дуңмазы халааш, өске хойга солуп алдылар.
«Авам, ачам сугнуң улуг уруу-дур мен. Дуңмаларым 7, дуңмаларымны шуптузун малга ынак болунар дээш аалче эккеп, ажылга өөредип турар мен. Ачам дыка дузалажыр. Ийи ажы-төлдүг бис. Ынчангаш өөм ээзи акша-көпеек ажылдап чоруптар» диди.
Ай-Кыс келир чылын инектери көвүдей бээрге, сүт тыртар машина садып алгаш сметана, саржаг кылыр күзелдиг. Хоюн база өстүрүп алгаш дуңмалары-биле ооң продукциязын болбаазырадыр цех ажыдып алыр күзелин илеретти. Күзелдери бүдер-ле болзунам!

Чодураа ООРЖАК,
ТР-ның көдээ ажыл-агый яамызының
специализи

Тываның баштыңы В.Т.Ховалыг Наадым чемпионнарын шаңнап-мактап, Тываның чазааның хүндүлел бижиктери болгаш тыва өглер-биле шаңнаан. Бистиң кожуундан Наадым 2022-ниң чемпиону ангор өшкүлер өстүрүп турар Саглай Дакыр-оол база өг-биле шаңнаткан. Ийиги чергениң диплому база "Райсер" деп маркалыг мотоцикл-биле Торгалыгның хууда дузалал ажыл-агыйлыг Эртине Доржу шаңнаткан. Үшкү чергениң диплому база хүнден энергия алыр батарея-биле Арысканның малчыны Вячеслав Өртен-оол шаңнаткан.
"Тыва Республиканың алдарлыг чылгычызы" атты Ийи-Талдан Эрес Айыр-оолга тывыскан. Кожуунувустуң муңчу малчыны Виктор Монгуш сертификатты алган, база муңчу малчын Түмен Шагдыр "Муңчу малчын" деп шынзылга бижикти алган.
Тываның Дээди Хуралының (парламентизиниң) хүндүлел бижиктери-биле "Чааты" муниципалдыг унитарлыг бүдүрүлгениң малчыны Эртине Сундуй, Эйлиг-Хемден фермер ажыл-агыйлыг Эрес Кызыл-оол база Торгалыгдан "Аныяк өг-бүлеге кыштаг" губернатор төлевилелдиң 2017 чылдың аныяк малчыны Шоваа Кара-Сал шаңнатканнар.
Тыва Республиканың Көдээ ажыл-агый яамызының хүндүлел бижиктери-биле Арыг-Үзүүнүң "Аныяк өг-бүлеге кыштаг" губернатор төлевилелдиң аныяк малчыннары Аркадий Маадыр-оол, Сергей Балган шаңнатканнар.

"ДЕМНИГДЕ — КҮШТҮГ, ТЕПКИИШТИГДЕ — БЫЖЫГ"

Ада-ие кижи ындыг, "Оглум-кызым канчап чор ирги?" деп-ле, кезээде сагыш-човаан чоруур. Ылаңгыя ырак чер чоруптарга, төрээн чериниң довураан базып, бажыңының эргинин артап кирип келиринге чедир бараан харап, уйгу-чыдын чок манап орар...

Украинада тускай операцияже аъттаныпкан оолдарлыг ада-ие бүгү Тывага "Кызыл-коъш" акциязын чарлап, оолдарынга аъш-чем аймаа, чылыг хеп чорудуп эгелээн. Арткан чон ону каяа кыдыындан амыр-дыш хайгаарап олурар ийик, шупту демнежип кирипкен.

Тываның кожууннарындан бүгү чоннуң чыгган акша-хөреңгизин, аъш-чемин Кызылдың ДОСААФ-та акцияны чарлаан аваларга хүлээдип берип турар. Олар чыгдынган чүъктү транспорт компаниязы-биле дугуржуп, өртээ аар-даа болза, чоннуң чыгган акшазы-биле төлээш чорудуп турарлар. Бир чоруурда 4 тонна чүъктү 108 муң рубль төлээш чорудуп турган. Сөөлгү чүъктү 120 муң ажыг акша төлээш чоруткан, орук өртээн өстүрүп алганынга хомудалын илередип, Тывадан тускай операцияже чоруткан оолдарның ачалары самолет өртээниң аарын барымдаалааш, Брянск хоорайга чедир чүъктү боттары машиналыг чедирер деп сүмелешкен.

Улуг-Хем чонунуң чыгган гуманитарлыг чүъгүн кожуун чагыргазының даргазының социал политика талазы-биле оралакчызы Михаил Лаа-Караевич Даспакка удурткан бөлүк улуг автобуска чүдүрүп алгаш четкеш, акцияны организастап турар штабтың кежигүннери аваларга хүлээдип бергеннер. Ачы-буянныг чонувустуң чедирген дузазы оолдарывыска бедик сүлдени, шыдал-күштү хайырлаар.
Орууңар ак болзун!

Социал керээ

УРАН КЫС УДАЗЫНГА ОРААШПАС

Кожууннуң ажылга хаара тудар төвүн таварыштыр ажыл чок кижилер бодун ажыл-биле хандыртынар кылдыр ажылдап кылган социал керээ езугаар ынак ажылын кылып эгелээн кижилер кожуунда эвээш эвес. Оларның аразында дааранырынга ынак херээжен чон даараныр мастерская ажыдып алган, чонга ачы-дузазын көргүзүп эгелээн. Оларның бирээзи Аяна Владимировна Шактар-оол бажыңында даараныр өрээлди ажыдып алган, чаа эгелеп чоруур даараныкчы.
2020 чылда Аяна Владимировна ажылга хаара тудар төптү таварыштыр Тываның политехниктиг техникумунга «Россияның аныяк профессионалдары» деп ажылчын кадрлар белеткээр база сайзырадыр WORLDSKILLS агенствонуң курстарынга өөренгеш, 3-кү разрядтың даараныкчызы мергежилди чедип алган.
2021 чылда база-ла ажылга хаара тудар төптү таварыштыр национал хеп даарадып өөредип турар «Эдегей» студиязының мастери Эвелина Семис-ооловна Байыскылаңның курстарынга өөренгеш, эдектиг чиңгине тыва тон даараарын шиңгээдип, оон ыңай амгы үении-биле чараштаан карманныг, бөрттүг тыва тон даараарын өөренип алган.
Хамчыктыг аарыг эгелээн соонда ажыл чок кижилер бодун ажыл-биле хандыртынар кылдыр ажылдап кылган «Социал керээ» деп программа езугаар даараныр мастерская ажыдар бизнес-планын камгалааш, 250 муң рубльге даараныр улуг машина, бичии машиналар, аргып даараар оверлок, калбак столдар, манекен, үүрмек херекселдер салыр полка дээш дааранырынга ажыглаар үүрмек дериг-херекселдерни, чиг-этти садып алган. Бажыңында эге дээрезинде бодунуң чоок улузунга тыва хепти, тоннарны даарап берип турар.
— Бичиимден тура-ла кырган-авам Наталья Седиповна Дарыйның алгыдан тыва тоннар даарап турарын сонуургап, хураган кештерин эттежип, кожуп, дааражып турган мен. Кырган-авам улустуң чагыгларын даарап бээр турган. Оон эгелээш-ле бодумга хепти борастап даарап, септеп алыр апарган мен.
Ажылга хаара тудар төптү таварыштыр өөренгеш, дипломну холга алдым. Ам дуржулгалыг мастерлерниң мастер-класстарынга өөренирин уламчылаар мен.
Амдыызында тыва тоннар даараарынга дуржулгам эвээш, ынчангаш чүгле бодумнуң чоок улузумга, төрел-дөргүлүмге даарап берип турар мен. Чоорту чоннуң чагыгларын даарап эгелээр мен — деп, ол бодун таныштырды.
Аяна Владимировнага эгелеп алган ижин эчизинге чедир сайзырадып, чагыглар киирер чону арбын болзун деп күзедивис.

Наадым байырлалынга база республика хүнүнге тураскааткан чадаг чарыш маргылдаазынга херээжен спортчулар аразынга 42,195 км узун хемчээлге бистиң чаңгыс чер-чурттуувус Ольга Ондар үшкү черге төлептиг болган.